معرفی تفسیر نفحات الرحمان فی تفسیر القرآن

شناسنامه تفسیر

نام معروف	تفسیر نفحات الرحمان و تبیین الفرقان
مؤلف	محمدبن عبدالرحیم نهاوندی
تولد	۱۲۸۹ ق
وفات	۱۳۷۰ق
مذهب	شیعه
زبان	مزجی (هم فارسی و هم عربی)
تاریخ تألیف	۱۳۶۹ق
تعداد مجلدات	۴ جلد بزرگ
مشخصات نشر	تهران، منشورات علمی، چاپ سنگی، چاپ اول، ۱۳۵۷- ۱۳۷۰ق، قطع رحلی سنگی و در چاپ جدید حروف چینی شده توسط مؤسسه بعثت در ۶ مجلد در قطع وزیری. البته در چاپ دیگری مجلد نخست آن شامل مقدمه تفسیر که دربردارنده مباحث علوم قرآن است، توسط یکی از دانش پژوهان حوزه و دانشگاه، آقای محمدی، تحقیق و تحلیل شده و به عنوان رساله دانشگاهی در دانشکده اصول الدین قم در سال ۱۳۸۲ دفاع شده است. همچنین آقای حسین علی ترکمانی مقدمه تفسیر را تصحیح و تحقیق کرده و بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی با عنوان: تصحیح و نقد مقدمه کتاب نفحات الرحمن در تاریخ ۱۳۸۴ به چاپ رسانده است.

 

معرفی مفسر و تفسیر

آیت الله نهاوندی، از عالمان ادب دوست و فقیهان و مفسران خردورز دوران نزدیک عصر ما است که در خانواده ای مشهور به علم و تقوی، منتسب به نهاوند و خراسان بالیدن گرفت. ایشان در اصالت، نهاوندی است و در نجف اشرف به دنیا آمد. تحصیلات خود را در همان شهر به پایان برد. از محضر اساتید بزرگی چون: محقق خراسانی صاحب کفایه و میرزای شیرازی بهره ها برد. سپس به ایران مهاجرت کرد و پس از فوت برادرش - که از علمای مشهور خراسان بود- در مسجد جامع گوهرشاد، در شبستان معروف به نهاوندی، به اقامه نماز و تفسیر و تدریس اشتغال ورزید، تا آنکه در همین شهر، دنیای فانی را وادع گفت. از آثار علمی ایشان، جز تفسیر، ضیاء الأبصار و سراج النهج، در فقه و دیوان اشعار است.
 
نفحات الرحمان در چاپ سنگی آن بدین شکل است که در بالای صفحه (در قطع بزرگ ۳۴ سانتی متری) تفسیر عربی به صورت مفصل قرار دارد و در پایین صفحه، تفسیر فارسی و مختصر آن قرار دارد. شامل تمام آیات قرآن و نسبتا جامع و در موضوعات مختلف است. روش تفسیر، اجتهادی و جامع بین عقل و نقل و از تأمل در نکات دقیق کلامی برخوردار است. پیش از تفسیر، به مسائلی از علوم قرآن که در فهم و شناخت قرآن دخالت دارد و از مقدمات تفسیر محسوب می گردد، اشاره می شود؛ مانند: اعجاز قرآن، مسأله نزول قرآن و چگونگی آن، جمع و تدوین قرآن «ایشان از کسانی است که ترتیب قرآن به شکل موجود را توقیفی و مربوط به عصر پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) میداند» از مبانی تفسیری وی مصونیت قرآن از تحریف است. در مقدمه به اسمای قرآن اشاره میکند و دیگر مباحث ناظر به تفسیر و علوم قرآن.
 
این تفسیر، از تفاسیر امامیه، چون: جوامع الجامع، صافی و حواشی شیخ بهایی بر انوارالتنزیل بیضاوی استفاده میکند. همچنین از تفاسیر: فخررازی، ابوالسعود و بروسوی روح البیان بسیار نقل و قول میکند.
 
روش مفسر، چنین است که ابتدا به ترجمه و تلخیص معانی و سپس به ذکر جهات تفسیری، مانند: اسباب نزول، نکات و اسرار، بیان وجه نظم و ترتیب سوره ها و قرائات می پردازد. به ارتباط سوره ها توجه شایسته ای مبذول داشته است. همچنین در نقد روایات، افزون بر ابزارهای رجالی، از نقد تاریخی و کنکاش های خردورزانه استفاده میکند.
 
از نکات شایان توجه درباره مؤلف و تفسیر، این است که مرحوم نهاوندی یکبار این تفسیر را می نویسد و در حادثه آتش سوزی منزلش تمام آن از بین می رود و ایشان با همت و پشتکار، دوباره تفسیر را تألیف میکند.
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 1001-999